Strona główna Różne „Dar pamięci” – historia trzemeszeńskich Żydów

„Dar pamięci” – historia trzemeszeńskich Żydów

42486
16
Reklamy (ciąg dalszy artykułu poniżej):


Koniec sekcji reklamowej

„Dar pamięci” – artykuł pochodzącej z Trzemeszna Agnieszki Kostuch (z d. Sroczyńska) to obszerne opracowanie historii trzemeszeńskich Żydów. Autorka dotarła do wielu nieznanych szerzej dokumentów, pozwalających między innymi na identyfikację ostatnich mieszkańców wyznania mojżeszowego, zamordowanych przez Niemców po wybuchu II wojny światowej.

A. Kostuch, to laureatka ogólnopolskich konkursów literackich. Pisze wywiady, recenzje, komentarze. Jej pasją jest poezja. Wydała kilka jej tomów – „Niemocni” (Kraków 2015), „Który odchodzisz” (Kraków 2017), „Agape i inne przypadki) (polsko-rosyjski Poznań 2019). Aktywnie angażuje się w działania na rzecz promocji czytelnictwa niszowej, wartościowej literatury i jej twórców. Mieszka w Trzebini.

Autorka nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa w sprawie badań nad historią trzemeszeńskich Żydów. Czekamy na jej następne opracowania. Jak się okazuje, zamiłowanie do lokalnej historii żywe jest w jej rodzinnym domu. Jej siostra Jolanta Pietz to autorka powieści „Cień zegara słonecznego”.

Poniżej prezentujemy w całości wspomniany artykuł wraz ze zdjęciami i skanami dokumentów. Dziękujemy autorce za nadesłanie materiału.

„Dar Pamięci”

Yom ha-Shoa – Dzień Pamięci o Holokauście – to izraelskie święto państwowe ustanowione dla upamiętnienia Żydów, którzy zginęli podczas II wojny światowej w wyniku działań przeprowadzonych przez nazistowskie Niemcy i ich kolaborantów oraz dla upamiętnienia żydowskiego ruchu oporu w tym okresie.

Obchodzone jest dwudziestego siódmego dnia nisan (kwiecień lub maj). W tym roku święto to przypadło na 8 kwietnia, a ściślej rozpoczęło się po zachodzie 7 kwietnia. Jest to dzień pamięci również o trzemesznianach wyznania mojżeszowego, którzy zginęli w czasie Holokaustu.

Nasza znajomość historii społeczności żydowskiej w Trzemesznie jest znikoma. Jedną z przyczyn takiego stanu wiedzy jest bez wątpienia brak naukowego, pełnego opracowania jej historii. Najwięcej informacji o niej można znaleźć w Dziejach Trzemeszna pod red. Czesława Łuczaka (2002) i w Alma Mater Tremesnensis (1776-1996) pod red. Jana Leśnego i Czesława Łuczaka (1996). Bardzo ciekawą próbą opowiedzenia o tej społeczności jest praca konkursowa dwóch uczennic Gimnazjum w Trzemesznie – Zuzanny Jatczak i Klaudii Kirszner – przygotowana pod opieką Pana Macieja Adamskiego i zatytułowana Śladami trzemeszeńskich Żydów. Przewodnik (2014).

Równie kreatywną próbą jest powieść historyczna Jolanty Sroczyńskiej-Pietz pt. Cień zegara słonecznego (2019). Autorka zaczerpnęła pierwowzory dla niektórych swoich żydowskich bohaterów, zamieszkałych w XIX-wiecznym Trzemesznie, również z historii tej gminy, przybliżając bardzo sugestywnie klimat współżycia Polaków z Żydami.

Historia społeczności żydowskiej w Trzemesznie liczy ok. 150 lat. Pierwsi Żydzi zaczęli osiedlać się tutaj na przełomie XVIII-XIX w. W porównaniu z innymi gminami żydowskimi w pobliskich miejscowościach (Gniezno, Witkowo, Gębice) stanowili niewielką społeczność. Była ona najliczniejsza w połowie XIX w. Przykładowo: w 1843 r. mieszkało 413 Żydów, w 1857 r. (z 6 wsiami) – 420 (82 rodziny), w l. 1885-1887 – 350, w 1889 r. – 400, w l. 1895-1899 – 174, w 1903 r. – 150. Dla wielu z nich Trzemeszno było tylko krótkim etapem w ich życiowej wędrówce. Ale były też rodziny, które pozostawały tu z pokolenia na pokolenie.

Już w 1810 r. Żydzi zbudowali w Trzemesznie synagogę i w przybliżonym czasie cmentarz. Walczyli o własną autonomię jako żydowska gmina trzemeszeńska, również wtedy, gdy ich liczebność bardzo spadła, na początku lat 20. XX w. Mimo tragicznych wydarzeń z 1848 r. podczas Wiosny Ludów, których ofiarami stali się zarówno Polacy, jak i Żydzi, kolejne ich pokolenia żyły w Trzemesznie we wzajemnym poszanowaniu aż do roku 1939.

Wśród członków Obrony Narodowej Trzemeszna we wrześniu 1939 r. byli m.in. przedstawiciele społeczności żydowskiej: Izaak (Icek) Abraham Haase i Leon Hasser (lub Haase). Obaj zginęli w masowej egzekucji w Kociniu 5 października 1939 r. Pozostała niewielka grupa 17 Żydów zamieszkałych w Trzemesznie została wywieziona przez niemiecką policję w październiku 1939 r. Akcja została przeprowadzona na rozkaz rządu centralnego Rzeszy i tzw. Namiestnika Kraju Warty Arthura Greisera, w celu oczyszczenia z Żydów małych miasteczek Wielkopolski.

Dotąd los tych mieszkańców Trzemeszna nie był znany. W archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma w Warszawie znalazłam dokument, który częściowo rozwiązuje tajemnicę ich śmierci. Nazwiska 17 trzemeszeńskich Żydów znajdują się na liście deportowanych do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie Niemcy utworzyli pierwsze getto na ziemiach polskich. Uwięzili w nim ok. 25 tys. osób. W dniach 15–21 października 1942 ok. 22 tys. osób wywieźli do obozu zagłady w Treblince.

Na liście deportowanych do Piotrkowa dnia 13 grudnia 1939 r. znaleźli się:

Siegismund Abraham – ur. 24.01.1870 r. w Trzemesznie; kupiec, zam. przy Placu Kilińskiego 18, miał sklep na rogu Pl. Kilińskiego i ulicy Bożnicowej (dzisiaj Marii Konopnickiej), zajmował się handlem żelazem, artykułami budowlanymi, szkłem; jego żoną była Else Abraham z Pander, zmarła w Trzemesznie w 1936 r.; miał dwoje dzieci – Felixa i Gertę, którzy wyjechali przed wojną i zginęli w Shoah;
Willy Schwersenzer – lat 65, kupiec;
Regina Schwersenzer – lat 63;
David Hirsch – ur. 1.09.1868 r. w Trzemesznie; jego żoną była Yohanna Hirsch z d. Kletchever ; był handlarzem końmi; miał córkę Florę Annę;
Hedwig Hirsch – lat 62;
Flora Hirsch – ur. 24.02.1900 r. w Trzemesznie; była córką Davida i Yohanny Hirsch;
Jakob Rachwalski – kupiec, lat 63;
Hanna Rachwalska – lat 56;
Anna Haase – lat 47;
Therese Haase – lat 10;
Aurelie Zucker – lat 54;
Ilse Zucker – lat 25, guwernantka;
Regina Ajsik – lat 36;
Issak Ajsik – lat 10;
Mendel Ajsik – lat 8;
Małka Ajsik – lat 6;
Helene Ajsik – 3 miesiące.

Poszukując informacji o trzemeszeńskich Żydach natknęłam się na drzewo genealogiczne, w którym podano, że ten sam Sigismund Abraham – podany na powyższej liście deportowanych do Piotrkowa – zginął w warszawskim getcie. W archiwum Yad Vashem znajduje się dokument potwierdzający informację o jego śmierci w Warszawie. Jest to oświadczenie złożone przez jego siostrzenicę w 1981 r.

Końcowy los ostatnich trzemeszeńskich Żydów pozostaje nadal białą plamą w historii. Ale powyższy przykład odnalezionego dokumentu dowodzi o sensowności eksplorowania historii społeczności żydowskiej w Trzemesznie.

Niestety, lista osób pochodzenia żydowskiego urodzonych w Trzemesznie, które wyprowadziły się stąd przed wojną (najczęściej do Berlina i Wrocławia) i które zginęły jako ofiary Holocaustu, jest o wiele dłuższa. Oto tylko niektóre z nich:

Anna Alma Abraham (z d. Loewenthal) – ur. 30.01.1878 r. w Trzemesznie. Została deportowana 27.01.1942 r. wraz z mężem Ferdynandem Abrahamem z Gelsenkirchen (k. Dortmund) do getta w Rydze, a stamtąd wywieziona 1.05.1942 r. w nieznane miejsce.
Felix Abraham – ur. 03.01.1901 r. w Trzemesznie. Był synem Zygmunta Abrahama i Else Abraham z d. Pander (zmarła w Trzemesznie w 1936 r.). Felix wyjechał przed wojną do Berlina, skąd został deportowany dn. 29.11.1942 r. wraz z żoną do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.
Gerta Silvia Lesser (z d. Abraham) – ur. 16.10.1904 r. w Trzemesznie. Była siostrą Felixa Abrahama. W 1939 r. mieszkała w Bytomiu. Zginęła wraz z mężem w obozie koncentracyjnym.
Georg Alexander – ur. 29.08.1884 r. w Trzemesznie. Był więziony w obozie w Sachsenhausen między 22.06.1938 r. a 27.01.1939 r. Został deportowany 27.01.1942 r. z Gelsenkirchen do getta w Rydze, gdzie zginął.
Selma Zachert (z d. Alexander) – ur. 6.09.1892 r. w Trzemesznie. Została deportowana 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu, gdzie zginęła.
Hertha Alexander – ur. 2.08.1898 r. w Trzemesznie. Została deportowana 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Dorothea Sperling (z d. Alexander) – ur. 28.11.1899 w Trzemesznie. Deportowana 17.03.1943 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd 6.10.1944 r. do obozu w Oświęcimiu.
Max Alexander – ur. 15.03.1901 r. w Trzemesznie. Zginął 31.03.1944 r. w obozie w Oświęcimiu.
Cecilie Kleczewski (z d. Auerbach) – ur. 11.07.1879 r. w Trzemesznie. Deportowana 21.07.1942 r. z Düsseldorfu do getta w Terezinie, a stamtąd 21.09.1942 r. do obozu w Treblince.
Moritz Auerbach – ur. 30.11.1883 r. w Trzemesznie. Był synem Wolffa Auerbacha – nauczyciela w szkole żydowskiej w Trzemesznie w 1887 r. Dn. 2.03.1943 r. został osadzony w obozie Hellerberg (k. Drezna). Dn. 2.03.1943 r. był deportowany do obozu w Oświęcimiu, gdzie zginął 3.03.1943 r.
Selma Berghold (z d. Schrubski) – ur. 10.02.1884 r. w Trzemesznie. Deportowana z mężem Herbertem Bergholdem 17.05.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Johanna Hannchen Blaustein (z d. Michel) – ur. 21.12.1868 r. w Trzemesznie. Deportowana 21.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 25.09.1942 r.
Paula Blaustein (z d. Wreszynski) – ur. 8.01.1869 r. w Trzemesznie, Deportowana 31.07.1942 z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 3.10.1942 r.
Selma Helene Bleiweiss (z d. Spieldoch) – ur. 7.04.1884 r. lub 1887 r. w Trzemesznie. Zginęła 21.05.1943 r. w obozie w Sobiborze.
Doris Casper (z d. Krisch) – ur. 27.10.1885 r. w Trzemesznie. Deportowana 28.05.1943 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd 18.05.1944 r. do obozu w Oświęcimiu.
Benno Chaim – ur. 13.09.1868 r. w Trzemesznie. Deportowany 25.07.1942 r. z Düsseldorfu do getta w Terezinie, a stamtąd 21.09.1942 r. do obozu w Treblince.
Dr. Jur. Saul Sally Citron – ur. 31.03.1863 r. w Trzemesznie. Deportowany 13.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginął 11.09.1942 r.
Franziska Harczyk (z d. Citron) – ur. 24.01.1859 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 22.09.1942 r.
Gertrud Cohn (z d. Goetz) – ur.17.08.1886 r. w Trzemesznie. Deportowana 19.10.1942 r. z Berlina do obozu w Rydze, gdzie zginęła 22.10.1942 r.
Selma Cohn (z d. Mendel) – ur. 10.04.1887 r. w Trzemesznie. Deportowana 19.10.1942 r. z Berlina do obozu w Rydze, gdzie zginęła 22.10.1942 r.
Marta Martha Dietrich (z d. Mailich) – ur. 19.11.1893 r. w Trzemesznie. Deportowana 19.10.1941 r. z Berlina do getta w Łodzi, a stamtąd 4.05.1942 r. do getta w Chełmnie, gdzie zginęła 4.05.1942 r.
Doris Dora Eilenberg (z d. Nachmann) – ur. 24.10.1888 r. w Trzemesznie. Deportowana 12.01.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Heijmann Engelmann – ur. 3.10.1867 r. w Trzemesznie. Deportowany z Amsterdamu do obozu w Oświęcimiu, gdzie zginął 19.02.1943 r.
Sophie Sofie Ettlinger (z d. Levy) – ur. 20.03.1885 r. w Trzemesznie. Deportowana 22.10.1940 r. do obozów przejściowych w Gurs i Drancy (we Francji), skąd została wywieziona do obozu w Oświęcimiu 11.09.1942 r., gdzie zginęła.
Johanna Freuthal – ur. 4.02.1877 r. w Trzemesznie. Deportowana w 1940 r. z Bytomia do zamku Sonnenstein w Pirnie (k. Drezna), gdzie znajdował się szpital dla umysłowo chorych. Została tam poddana eutanazji 14.01.1941 r.
Herbert Friedmann – ur. 1.11.1886 r. w Trzemesznie. Deportowany 13.07.1942 r. z Berlina do obozu w Sobiborze.
Hugo Friedmann – ur. 11.02.1883 r. w Trzemesznie. Deportowany 27.11.1941 r. z Berlina do getta w Rydze. Zginął 30.11.1941 r. w masowej egzekucji w Rumbuli.
Paula Fuchs (z d. Loewenthal) – ur. 16.10.1865 r. w Trzemesznie. Deportowana 25.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 27.12.1942 r.
Siegbert Fuchs – ur. 23.09.1895 r. w Trzemesznie. Aresztowany 26.11.1938 r. i osadzony w obozie Sachsenhausen. Deportowany 17.11.1941 r. z Berlina do Kowna, gdzie zginął 25.11.1941 r.
Richard Goetz – ur. 31.08.1890 r. w Trzemesznie. Deportowany 1.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Irene Gretz – ur. 25.11.1891 r. w Trzemesznie. Popełniła samobójstwo 2.03.1939 r. w Berlinie.
Regina Regine Riska Gutter (z d. Weiss) – ur. 13.06.1890 r. w Trzemesznie. Deportowana 25.03.1942 r. z Moguncji – Darmstadt do getta w Piaskach.
Max Haase – ur. 2.04.1888 r. w Trzemesznie. Deportowany 9.12.1942 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Oskar Haase – ur. 11.11.1899 r. w Trzemesznie. Deportowany 27.11.1941 r. do obozu w Rydze, gdzie zginął 30.11.1941 r. w masowej egzekucji w Rumbuli wraz z żoną i dwójką dzieci.
Paul Haase – ur. 4.04.1890 r. w Trzemesznie. Deportowany 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Albert Happ – ur. 20.08.1897 r. w Trzemesznie. Internowany 5.12.1938 w obozie Sachsenhausen. Deportowany 16.06.1943 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd do obozu w Oświęcimiu 12.10.1944 r.
Bianca Happ – ur. 9.06.1895 r. w Trzemesznie. Deportowana w 1942 r. z Berlina do getta w Rydze.
Diana Happ – ur. 9.06.1896 r. w Trzemesznie. Deportowana 14.12.1942 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Stella Hirsch – ur. 14.11.1897 r. w Trzemesznie. Deportowana 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Paula Pauline Jacob – ur. 10.09.1870 r. w Trzemesznie. Deportowana 14.09.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 18.02.1944 r.
Rosa Rose Karmelek (z d. Happ) – ur. 26.11.1904 r. w Trzemesznie. Deportowana 15.08.1942 r. z Berlina do getta w Rydze, gdzie zginęła 18.08.1942 r.
Anna Anni Kattkitzki (z d. Sachs) – ur. 14.08.1884 r. w Trzemesznie. Deportowana 27.11.1941 do getta w Rydze, gdzie zginęła 30.11.1941 r. w masowej egzekucji w Rumbuli.
Berl Bruno Keil – ur. 18.01.1903 r. w Trzemesznie. Deportowany 1.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu, a stamtąd 7.03.1945 r. do obozu w Buchenwaldzie, gdzie zginął 26.03.1945 r.
Herbert Keil – ur. 31.08.1904 r. w Trzemesznie. Deportowany 12.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Hermann Kempe – ur. 3.06.1875 r. w Trzemesznie. Deportowany z Wrocławia transportem na Wschód.
Sally Kempe – ur. 11.04.1890 r. w Trzemesznie. Deportowany 25.11.1941 r. z Wrocławia do Fortu IX w Kownie, gdzie zginął 29.11.1941 r.
Heinz Kerschauer – ur. 17.12.1903 r. w Trzemesznie. Deportowany z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Friedrich Krisch – ur. 22.12.1888 r. w Trzemesznie. Deportowany 16.06.1943 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd do obozu w Oświęcimiu 12.10.1944 r.
Jenny Lazarus (z d. Loewenthal) – ur. 27.04.1874 r. w Trzemesznie. Deportowana 3.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginęła 8.11.1942 r.
Leo Loewenthal – ur. 8.04.1878 r. w Trzemesznie. Został aresztowany i zamordowany 18.01.1941 r. w Berlinie.
Hermann Levin – ur. 8.02.1874 r. w Trzemesznie. Deportowany 31.06.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginął 18.03.1943 r.
Auguste Lewin (z d. Kempe) – ur. 4.05.1877 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.04.1942 r. z Wrocławia do getta w Izbicy.
Hedwig Else Lubinski (z d. Jakob) – ur. 13.07.1887 r. w Trzemesznie. Deportowany 23.02.1944 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd do obozu w Oświęcimiu 28.10.1944 r.
Martha Magnus (z d. Pflaum) – ur. 13.12.1890 r. w Trzemesznie. Deportowana 5.09.1942 r. z Berlina do getta w Rydze, gdzie zginęła 8.09.1942 r.
Meyer Meier Meir Max Mailich – ur. 16.12.1888 r. w Trzemesznie. Był kupcem. Deportowany 12.02.1940 r. ze Szczecina do getta w Bełżcach.
Samuel Mailich – ur. 29.03.1885 r. w Trzemesznie. Deportowany 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Anna Johanna Mandel (z d. Mendel) – ur. 28.11.1866 r. w Trzemesznie. Deportowana 30.06.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie., gdzie zginęła 16.07.1942 r.
Sigismund Siegesmund Marcus – ur. 14.04.1882 r. w Trzemesznie. Internowany 21.12.1938 r. w obozie w Sachsenhausen. Deportowany 25.10.1941 r. wraz z żoną z Hamburga do getta w Łodzi, gdzie zginął 20.02.1942 r.
Rosa Marcus (z d. Rothmann) – ur. 5.04.1876 r. w Trzemesznie. Deportowana 1.11.1941 r. z Berlina do getta w Łodzi, a stamtąd 9.05.1942 r. do obozu w Chełmnie, gdzie zginęła 9.05.1942 r.
Anna Mendel (z d. Kempe) – ur. 11.08.1890 r. w Trzemesznie. Deportowana z mężem Albertem Mendlem z Wrocławia w 1942 r. do obozu koncentracyjnego.
Wilhelm Mendel – ur. 17.03.1874 r. w Trzemesznie. Deportowany 20.05.1942 r. z Gliwic do obozu w Oświęcimiu, gdzie zginął.
Toni Mensor (z d. Wolff) – ur. 13.03.1881 r. w Trzemesznie. Deportowana 25.10.1941 r. z Hamburga do getta w Łodzi.
Clara Munderstein (z d. Rothmann) – ur. 27.05.1868 r. w Trzemesznie. Deportowana 7.08.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd do obozu w Treblince 26.09.1942 r.
Gabriel Gustav Rothmann – ur. 5.12.1866 r. w Trzemesznie. Deportowany 29.11.1941 r. z Norymbergii w kierunku obozu w Rydze.
Lucie Margarete Ohnstein (z d. Schwersenzer) – ur. 9.11.1903 r. w Trzemesznie. Deportowana 3.02.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Margarete Opet (z d. Mailich) – ur. 26.02.1892 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.04.1942 r. z Wrocławia do getta w Izbicy.
Christoph David Pflaum – ur. 14.04.1874 r. w Trzemesznie. Więziony w obozie Mauthausen od lipca 1942 r. do 16.09.1942 r., gdzie zginął.
Siegmund Sigismund Pflaum – ur. 7.06.1892 r. w Trzemesznie. Deportowany 2.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Ida Saalfeld (z d. Mendel) – ur. 10.01.1877 r. w Trzemesznie. Deportowana 12.01.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Florentine Franziska Schallamach (z d. Bley) – ur. 24.07.1876 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.04.1942 r. z Wrocławia do getta w Izbicy, gdzie zginęła. Była matką sławnego naukowca Adolfa Schallamacha, który przeżył wojnę.
Arthur Schlesinger – ur. 8.10.1890 r. w Trzemesznie. Deportowany 29.11.1942 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu. Zginął w grudniu 1942 r. getcie w Rydze.
Flora Schlesinger (z d. Loewenthal) – ur. 20.11.1868 r. w Trzemesznie. Deportowana 3.07.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, a stamtąd 19.09.1942 r. do obozu w Treblince.
Max Schwersenzer – ur. 16.07.1880 r. w Trzemesznie. Deportowany 2.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Hertha Anna Sgaller (z d. Wreszynski) – ur. 3.10.1899 r. w Trzemesznie. Deportowana 5.03.1943 r. z Wrocławia do obozu w Oświęcimiu. Była lekarzem pediatrą, siostrą Rosy Wreszynski i Gertrudy Wiener (z d. Wreszynski). Wszystkie 3 siostry zginęły.
Vera Renate Simon (z d. Lewin) – ur. 1.07.1910 r. w Trzemesznie. Deportowana 3.02.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Arnold Spieldoch – ur. 4.10.1879 r. w Trzemesznie. Deportowany 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Hulda Springer – ur. 16.12.1889 r. w Trzemesznie. Deportowana 17.05.1943 z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
James Taschynski – ur. 18.06.1907 r. w Trzemesznie. Deportowany w 1940 r. z Branitz do domu opiekuńczo-uzdrowiskowego w Lubiążu , a następnie w grudniu 1940 r. do szpitala dla umysłowo chorych w zamku Sonnenstein w Pirnie, gdzie został poddany eutanazji.
Henriette Wagner (z d. Loeffler) – ur. 9.06.1892 r. w Trzemesznie. Deportowana 26.02.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Heinz Joseph Warschauer – ur. 17.12.1903 r. w Trzemesznie. Deportowany 19.02.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Gertrud Debora Wiener (z d. Wreszynski) – ur. 29.03.1901 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.04.1942 r. wraz z siostrą Rosą Wreszynski z Wrocławia do getta w Izbicy.
Bertha Wohlgemuth – ur. 10.10.1903 r. w Trzemesznie. Deportowana 6.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Martin Wolff – ur. 29.01.1881 r. w Trzemesznie. Popełnił samobójstwo 11.01.1942 r. w Berlinie.
Erich Erik Elia Elias Wreschinski – ur. 18.10.1891 r. w Trzemesznie. Deportowany 3.03.1943 r. z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Julius Wreszynski – ur. 8.05.1869 r. w Trzemesznie. Deportowany 14.09.1942 r. z Berlina do getta w Terezinie, gdzie zginął 5.12.1942 r.
Paul Wreszynski – ur. 17.07.1902 r. w Trzemesznie. Był rabinem w małej synagodze w Berlinie, która istniała w l. 1931-1938. Deportowany 14.12.1942 r. wraz z żoną i dziećmi z Berlina do obozu w Oświęcimiu.
Rose Rosa Wreszynski – ur. 31.12.1895 r. w Trzemesznie. Deportowana 13.04.1942 r. z Wrocławia do getta w Izbicy.

Naziści zabili 6 milionów Żydów. W Polsce ok. 3 milionów, co stanowiło ok. 90% całej społeczności żydowskiej zamieszkałej przed wojną w Polsce. Ale ofiary Holocaustu nie były numerami i nie przez liczby należy je postrzegać. Każdy z tych zamordowanych miał imię, nazwisko, dom, rodzinę, niepowtarzalną historię. Pamiętajmy, że życie niektórych z nich rozpoczęło się w Trzemesznie. Pamięć o nich i ich przodkach, którzy tworzyli społeczność tego miasta, jest tym, co możemy im ofiarować.

Składam serdeczne podziękowania Panu Jasonowi Bleyowi z San Francisco, który pomógł mi w odnalezieniu wielu ważnych informacji dotyczących społeczności żydowskiej w Trzemesznie oraz Pani Monice Taras z Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma w Warszawie za udostępnienie skanów dokumentu z archiwum Instytutu.

Agnieszka Kostuch

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jom_ha-Szoa
www.bundesarchiv.de/gedenkbuch/
https://yvng.yadvashem.org/index.html?language=en&s_id=&s_lastName=&s_firstName=&s_place=Tremessen&s_dateOfBirth=
https://collections.arolsen-archives.org/en/archive/79707041/?p=4&s=Tremessen&doc_id=79707042 

www.ushmm.org
www.geni.org
• Heppner Aaron, Herzberg Isaak, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jued. Gemeinden in den Posener Landen; nach gedruckten und ungedruckten Quellen, Koźmin – Bydgoszcz 1909.
• Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma w Warszawie, dokument o sygnaturze AJDC 210/550.


_______________________________________________________________________
Materiały partnerów:




16 KOMENTARZE

  1. Bardzo dobra okazja do przypomnienia włodarzom miasta, nie po raz pierwszy ale niestety po raz kolejny, o tym by zadbali choć trochę o te zaniedbane cmentarze żydowskie czy niemieckie na wylocie z miasta. I wcale nie potrzeba w to wkładać dużego wysiłku, wystarczy jakieś ogrodzenie, może tablica i zabezpieczenie przed wpadnieciem
    w znajdujące się tam dziury. W Jastrzębowie zadbano a w Trzemesnie nie można?

  2. Za życia, jedną z najgorszych rzeczy, którą można zrobić człowiekowi, to zabrać mu marzenia. Po śmierci, pamięć o nim. Dziękuję, że dzięki Pani, zapewne benedyktyńskiej pracy, to drugie pozostało.

    • Dziękuję, Panie Sebastianie. To jest tylko kropla w morzu pracy, jaką trzeba by wykonać, jeśli chciałoby się opracować historię tej społeczności. Archiwa są pełne dokumentów i czekają na ich odkrycie oraz opracowanie przez kogoś, kto kształci się w tym kierunku lub posiada już przygotowanie do pracy badawczej. Moje poszukiwania trwały zaledwie miesiąc, a i tak zaowocowały odnalezieniem istotnych dla lokalnej historii informacji. Jednak bez pomocy profesjonalnego historyka-genealoga, jakim jest Jason Bley, nie zdobyłabym ich aż tak wiele w tak krótkim czasie.
      Wiedza o własnych korzeniach dla potomków tych rodzin żydowskich z Trzemeszna jest tak samo ważna jak dla nas znajomość własnych korzeni.

      Jest taki piękny wiersz Antoniego Słonimskiego „Elegia miasteczek żydowskich”, który tu zostawiam. Ostatni wers jest kluczem do zrozumienia moich intencji przy napisaniu powyższego tekstu. Pozdrawiam serdecznie.

      Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek,
      W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy.
      Próżno byś szukał w oknach zapalonych świeczek,
      I śpiewu nasłuchiwał z drewnianej bóżnicy.
      Znikły resztki ostatnie, żydowskie łachmany,
      Krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto
      I wapnem sinym czysto wybielono ściany
      Jak po zarazie jakiejś lub na wielkie święto.

      Błyszczy tu księżyc jeden, chłodny, blady, obcy,
      Już za miastem na szosie, gdy noc się rozpala,
      Krewni moi żydowscy, poetyczni chłopcy,
      Nie odnajdą dwu złotych księżyców Chagalla.

      Te księżyce nad inną już chodzą planetą,
      Odfrunęły spłoszone milczeniem ponurym.
      Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą,
      Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.

      Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni
      Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem,
      Gdzie starzy Żydzi w sadach pod cieniem czereśni
      Opłakiwali święte mury Jeruzalem.

      Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
      I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
      Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
      Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.

    • Ciekawe co piszesz. Możesz wymienić chociaż jedno roszczenie żydowskie jakie pojawiło sie na terenie Trzemeszna? Jakiej nieruchomości dotyczyło, jak sprawę załatwiono?

      • To było ze 20 lat temu jak rozmawiałem na ten temat z Burmistrzem. Przyjechał na wybory sołtysa do wsi, lub na inne spotkanie. Mówił mi o budynku który kiedyś należał do rodziny żydowskiej bądź wspólnoty. Temat dotyczył budynku dzisiejszego przedszkola na placu św. Wojciecha, lecz nie jestem pewien. Natomiast jestem pewien że zostali spłaceni kwoty nie znam. Jak będziesz chciał więcej info to szukaj u źródła.

        • Budynek przedszkola był domem pastora oraz „szkółką niedzielną ewangelickiej wspólnoty i kościoła, który stał jeszcze długo po wojnie na dzisiejszym placu Św. Wojciecha. Roszczenia dotyczyły zaś gruntu, na którym przed wojną stała bożnica – miejsce spotkań i modlitw, ceremonii religijnych wspólnoty żydowskiej. Sam budynek spalili podczas wojny Niemcy. Umówioną kwotę wpłacono – o ile pamietam – w latach dziewięćdziesiątych na rzecz Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku.

  3. Została poddana eutanazji, popełniła samobójstwo., deportowany… straszne, co ci ludzie musieli przejść. Pani Agnieszko, dziękuję za mrówczą pracę, dzięki której, ożyły dramatyczne losy trzemeszeńskich Żydów. My, współcześni trzemesznianie , wyciągnijmy wnioski i uczmy własne dzieci szeroko rozumianej tolerancji.

    • Czego uczmy? Znasz anonimie wartości dzisiejszej młodzieży? Znasz kryteria którymi się kieruje? Znasz skale prześladowań? Już nawet nie z powodu orientacji, a butów z dyskontu… Młodzież dostałyśmy w dobrostanie, opiekunowie stają ba rzęsach, aby były szczęśliwe, nie nudziły się i miały wszystko. Dzisiaj mamy problem z wychowaniem dzieci. Więcej czasu spędzamy w mediach niż na rozmowie z własnym dzieckiem.
      Mamy czasy gdzie szacunek to słowo prawie wymarłe. Tredny jest wysmarowanie się na czerwoni i latanie z napisem miesiączka. Robienie gownoburzy na sile z tematów które powinno się przedyskutowywac na spokojnie, bez emocji. Szkoda gadać

  4. Świetny materiał,tylko,ze potworne zbrodnie dokonały Niemcy,Naród niemiecki,hańba ludzkości,a nie jacyś „naziści”,których dla „wybielenia” tak nazywano po wojnie.

Skomentuj anonim Anuluj odpowiedź

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj