Umowa o dożywocie jest rodzajem umowy cywilnej. Na jej podstawie właściciel nieruchomości przenosi własność tejże nieruchomości na inną osobę w zamian za zobowiązanie się tej osoby do zapewnienia właścicielowi dożywotniego utrzymania. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nowy nabywca nieruchomości powinien:
1) przyjąć zbywcę na domownika,
2) dostarczać mu wyżywienie, odzież, mieszkanie, światło i opał,
3) zapewnić mu stosowną pomoc oraz pielęgnację w przypadku choroby
4) w sytuacji jego śmierci – zapewnić mu pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom.
Przykład: dziadek przenosi na wnuka własność swojego mieszkania za życia w zamian za opiekę na podstawie zawartej umowy u notariusza. Wnuk staje się właścicielem nieruchomości jeszcze za życia dziadka, ale musi się nim opiekować.
Przedmiotem przeniesienia własności w drodze umowy dożywocia jest zawsze ściśle określona nieruchomość gruntowa lub lokalowa. W przypadku umowy o dożywocie możliwe jest uwzględnienie nie tylko własności całej nieruchomości, ale również udziału w niej. Zbywcą nieruchomości może być wyłącznie osoba fizyczna, zaś nabywcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna.
Umowa dożywocia, podobnie jak każda umowa przenosząca własność nieruchomości, musi być zawarta pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego.
W sytuacji, w której między nowym właścicielem a dożywotnikiem powstaną się takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej styczności ze sobą, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę (comiesięczną) odpowiadającą wartości tych uprawnień. Z żądaniem zamiany świadczeń objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę może wystąpić każda ze stron umowy.
W wyjątkowych sytuacjach sąd może rozwiązać umowę o dożywocie na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości.
Do najważniejszych zalet zawarcia umowy o dożywocie zaliczyć należy fakt, że w nowy właściciel nabywa nieruchomość już z chwilą zawarcia aktu notarialnego, natomiast zbywca uzyskuje opiekę i pomoc do końca życia, a umowa ta pozwala na szczegółowe określenie zasad wspólnego życia.
Wśród mankamentów omawianego rozwiązania wspomnieć przede wszystkim należy o długotrwałości zobowiązania, które w przeważających przypadkach jest podejmowane na wiele lat. Strony muszą liczyć się z ryzykiem wystąpienia ewentualnych konfliktów pomiędzy nimi.
W kontekście roszczenia o zachowek, pamiętać należy, że umowa o dożywocie nie jest ani darowizną, ani dziedziczeniem testamentowym. Oznacza to, że spadkobiercy zbywcy nieruchomości nie mogą żądać zachowku od osoby, która nabyła nieruchomość na podstawie umowy o dożywocie.
Adw. Radosław Szczepaniak
Kontakt: Adwokat Gniezno